Μετάνοια, η πιο μοντέρνα κίνηση - π. Ανδρέας Κονάνος
Ψυχοφάρμακα ή Εξομολόγηση; - π. Σάββας Αχιλλέως (†2016)
Όταν δειλιάζεις να εξομολογηθείς - π. Νικόλαος Μανώλης
Εξομολόγηση - Γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας
Στον Άδη δεν υπάρχει Μετάνοια
Πρώτη Εντολή στην Αγία Γραφή είναι να
αγαπήσουμε το Θεό Πατέρα μας με όλη την καρδιά μας και την ψυχή μας και
δεύτερη, όμοια της πρώτης, να αγαπήσουμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό
μας. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να έλθουμε στο δρόμο του Χριστού
μετανοημένοι και αποφασισμένοι να αποβάλουμε τον κακό μας εαυτό. Ο
Χριστός, όπως ο ίδιος μας είπε, ήλθε στον κόσμο για να καλέσει "ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν" (Κατά Λουκάν, κεφ.5, στ.32), γι αυτό μας παρέδωσε ο ίδιος το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, ως φιλεύσπλαχνος
που είναι, διαγράφοντάς μας τις αμαρτίες μας, όταν με ειλικρίνεια και
συντριβή καρδιάς μετανοούμε και τις εξομολογούμαστε στον Πνευματικό μας
Πατέρα. Δεν πρέπει όμως να απελπιζόμαστε εάν ξαναπέσουμε στην ίδια
αμαρτία, αλλά να ερχόμαστε πάλι στην Εξομολόγηση, στο "λουτρό της ψυχής" (αρκεί να μη γίνεται αυτό με πονηριά), για να καθαριζόμαστε, όπως καθαρίζουμε και το σώμα μας ξανά και ξανά.
Εάν βρεθούμε σε ένα επίγειο δικαστήριο για κάποια αδικήματα που κάναμε, όσο μετανοημένοι και να είμαστε, όσο και να κλάψουμε, θα πρέπει να υποστούμε κάποια τιμωρία, μικρή η μεγάλη, θα υπάρχει όμως τιμωρία.
Στο δικαστήριο του Θεού όμως, όσο ακόμη είμαστε εν ζωή, δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εάν μετανοήσουμε πραγματικά και προσέλθουμε με συντριβή καρδίας στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τότε ο Θεός Πατέρας μας, εξαιτίας της μεγάλης Του αγάπης προς εμάς, μας χαρίζει τη διαγραφή των αμαρτημάτων μας και μας δίδει ξανά την ευκαιρία, μετανοημένοι, έχοντας μεταβάλλει το νου μας δηλαδή, να ζήσουμε πλέον μια νέα ζωή χωρίς τα πάθη που μας οδηγούν στην αμαρτία.
Η μετάνοια αυτή όμως, είναι φάρμακο με ημερομηνία λήξεως και λήγει την ημέρα που θα κλείσουμε τα γήινα μάτια μας, διότι μετά δεν υπάρχει η ευκαιρία αυτή. Κι επειδή ποτέ δεν είναι κανείς σίγουρος αν θα ζει αύριο, διότι το τώρα είναι δικό μας, γι αυτό η μετάνοια μας πρέπει να ξεκινήσει σήμερα, τώρα.
Ο Θεός Πατέρας μας όμως, ως φιλάνθρωπος που είναι μακροθυμεί και μακροθυμεί και μπορεί να κρατάει και χρόνια πολλά αυτή η μακροθυμία, αλλά υπάρχει και ένα τέλος και αλλοίμονο εάν το τέλος αυτό είναι να μας βρει ο θάνατος του σώματός μας χωρίς μετάνοια.
Διότι ναι μεν δεν είμαστε αθάνατοι στο σώμα αυτό, αλλά μόνο μέσω αυτού του σώματος μπορούμε να μετανοήσουμε διασφαλίζοντας την αιωνιότητα της ευτυχίας ή αν δεν μετανοήσουμε την αιωνιότητα της δυστυχίας.
Εάν λοιπόν περνάει ο καιρός και εμείς μένουμε αμετανόητοι, μακριά από το Χριστό, την Εκκλησία του και τα Ιερά Μυστήρια, ιδίως αυτού της Μετάνοιας και Εξομολόγησης, τότε θα λέγαμε ότι όντως εκμεταλλευόμαστε αυτή τη μακροθυμία του Θεού απέναντι στις αμαρτίες μας.
Γιατί λοιπόν να περιμένουμε πότε θα πάψει αυτή η μακροθυμία του Θεού σε αυτή την τωρινή αχάριστη ζωή μας, (όταν ο Θεός βέβαια το κρίνει) και να γευθούμε τότε τη θλίψη, ως αποτέλεσμα της απομάκρυνσή μας από το Θεό;
Βέβαια ακόμη κι έτσι είναι προτιμότερο να γευθούμε τη θλίψη σε αυτή τη ζωή, παρά να γευθούμε μια και καλή την αφόρητη αιώνια κόλαση, χωρίς επιστροφή. Διότι ίσως έτσι, με τον τρόπο αυτό, να συνετιστούμε και να έλθουμε σε μετάνοια.
Οι θλίψεις βέβαια ενδέχεται, κατά τη βούληση του Θεού, να είναι και πολύ οδυνηρές, είτε προσωπικές π.χ. σοβαρές αρρώστιες ή απώλειες προσώπων, είτε συλλογικές όπως εθνικές καταστροφές, επιδρομές εχθρών, μαζική πείνα, επιδημίες κλπ. Να χαιρόμαστε όμως ότι ακόμη και με τις θλίψεις αυτές είναι καλύτερα, μήπως και μετανοήσουμε, από το να μην μετανοούσαμε ποτέ.
Διότι αν κλείσουμε τα μάτια χωρίς μετάνοια, θα καούμε στο αιώνιο πυρ της κολάσεως χωρίς επιστροφή και μόνη ελπίδα ανακούφισης τότε θα είναι τα μνημόσυνα και ο πνευματικός αγώνας που θα κάνουν για μας, όσοι μείνανε πίσω μας στη ζωή αυτή.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης το παρέδωσε ο ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός στους μαθητές Του και διαμέσου της διαδοχής αυτών στους Ιερείς σήμερα, λέγοντάς τους:
"...λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται" (Κατά Ἰωάννην κεφ.20, στ.23) δηλαδή: "...λάβετε Πνεύμα Άγιον· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες, θα είναι συγχωρημένες και από το Θεό. Σε όποιους όμως τις κρατείτε άλυτες και ασυγχώρητες, θα μείνουν αιώνια ασυγχώρητες"
Είπε επίσης:
"Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ" (Κατά Ματθαίον κεφ.18, στ.18) δηλαδή: "Σας διαβεβαιώνω ότι όσα αμαρτήματα αφήσετε δεμένα και ασυγχώρητα στη γη, θα μείνουν δεμένα και ασυγχώρητα στον Ουρανό. Και όσα συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένα και λυμένα στον Ουρανό.
Τί είναι η όμως η Εξομολόγηση;
Εξομολόγηση, κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, είναι μια θεληματική φανέρωση των πονηρών έργων, λόγων και λογισμών, που γίνεται με το στόμα και είναι: κατανυκτική, κατηγορητική, ευθεία, χωρίς ντροπή, αποφασιστική και που γίνεται μπροστά σε νόμιμο Πνευματικό Πατέρα.
- Θεληματική, είναι η εξομολόγηση (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο) διότι γίνεται με το στόμα, χωρίς βία ή ανάγκη, αλλά από μόνος του ο άνθρωπος φανερώνει, με δική του θέληση, όλα τα αμαρτήματά του, χωρίς να περιμένει να τον ρωτήσει ο Πνευματικός. - Κατανυκτική, διότι πρέπει να γίνεται με ταπείνωση, ακόμη και όταν δεχόμαστε τον έλεγχο του Πνευματικού, όχι μόνο να μην θυμώνουμε, αλλά να χαιρόμαστε - να σκύβουμε το κεφάλι και τα δάκρυά μας να βρέχουν τα πόδια μας και η καρδιά μας να είναι συντετριμμένη, διότι όπως λέει ο Προφήτης και Βασιλέας Δαυίδ: "καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει" (Ψαλμός 50) δηλαδή "καρδιά που έχει συντριβεί και ταπεινωθεί, ο Θεός ποτέ δεν θα την εξουθενώσει". - Κατηγορητική, διότι πρέπει να κατηγορούμε τον εαυτό μας και μόνο ως υπεύθυνο για τα αμαρτήματά μας και κανέναν άλλον να μην κατηγορούμε προφασιζόμενοι δήθεν οτι άλλοι έγιναν η αιτία για τα δικά μας αμαρτήματα, όπως δηλαδή έκανε ο Αδάμ ρίχνοντας την ευθύνη στην Εύα και η Εύα ρίχνοντας την ευθύνη στο φίδι. Η δική μας προαίρεση, η δική μας αδιαφορία ήταν που μας οδήγησε στην αμαρτία και μόνο. - Ευθεία, πρέπει να είναι η εξομολόγηση, διότι η αλήθεια για την αμαρτία μας πρέπει να λέγεται ακριβώς όπως τη διαπράξαμε, με όλα τα περιστατικά τόπου, χρόνου, προσώπων, αριθμού, τρόπου, χωρίς να αφαιρέσουμε και χωρίς να προσθέσουμε τίποτε, όπως κάνουν κάποιοι πονηροί οι οποίοι περιγράφουν την αμαρτία με λόγια τεχνικά, ώστε και να κρύπτεται και να φανερώνεται η αμαρτία, λιγοστεύοντας έτσι την ντροπή.
Οι αμαρτίες πρέπει να λέγονται με λόγια απλά, αληθινά, χωρίς δόλο και όχι επιφανειακά, χωρίς να μακρηγορούμε με περιττά λόγια, αλλά και χωρίς να αποκρύπτουμε τίποτε. - Χωρίς ντροπή, (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο) διότι ο Θεός δεν σου έδωσε Πνευματικό κάποιον Άγγελο, ή Αρχάγγελο, όπου ενώπιων αυτών που είναι αναμάρτητοι, να ντραπείς, αλλά σου έδωσε άνθρωπο, έναν ομοιοπαθή όπως εσένα για να μην ντραπείς. Η ντροπή, οφείλουμε να ξέρουμε, είναι τέχνασμα του διαβόλου που χρησιμοποιεί κατά την εξομολόγηση. Ακόμη κι αν σκεφτείς οτι ο Πνευματικός σου θα φανερώσει σε άλλους τις αμαρτίες σου, λέει ο Άγ. Νικόδημος, να μην σε εμποδίσει αυτό στην εξομολόγηση, διότι είναι πλάνη του διαβόλου, με την οποία θέλει να καταστρέψει την ψυχή σου. Αλλά και εάν μεν τις φανερώσει (κάτι πολύ δύσκολο έως αδύνατο), εκείνος θα απολογηθεί στο Θεό για το κακό αυτό, ενώ εσύ που εξομολογήθηκες είσαι αθώος και συγχωρημένος για τις αμαρτίες σου.
Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης τα εξής:
* οι αμαρτίες μας πρέπει να φανερωθούν, είτε εδώ, είτε εκεί, είτε δηλαδή εδώ στον Πνευματικό μας και μόνο, είτε στον φοβερό Κριτή εν ώρα κρίσης, όπου εκεί θα τις παρουσιάσει, σαν σε θέατρο, μπροστά σε όλους τους Αγγέλους και σε όλους τους ανθρώπους. Γι αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβου-λεύει να πάμε στην Εκκλησία και να κλάψουμε για τα αμαρτήματά μας εδώ, για να μην ελεγχθούμε τότε από μυριάδες Αγγέλους και ανθρώπους, καταντροπιασμένοι.
Τι είναι προτιμότερο λοιπόν λέει; εδώ στην Εκκλησία του Θεού, στον Πνευματικό μόνο, ή δημόσια μπροστά σε τόσες χιλιάδες;
Πρακτικά θέματα για τη Μετάνοια και την Εξομολόγηση
Η Μετάνοια και η Εξομολόγηση είναι δύο ενέργειες που πρέπει να είναι άλλη-λένδετες και απαραίτητες να συνυπάρχουν και οι δύο, για να έχει ισχύ το Ιερό Μυστήριο. Δυστυχώς όμως καμιά φορά παρατηρείται το φαινόμενο:
- κάποιοι να μετανοούν, αλλά να μην εξομολογούνται και
- κάποιοι να εξομολογούνται, χωρίς να μετανοούν - Ένας πρακτικός τρόπος για να μην ξεχνάμε τα αμαρτήματα που θα εξομολογηθούμε είναι να τα σημειώνουμε κάπου προσωπικά, σε ένα χαρτί, αφότου τα διαπράξουμε (και πόσες φορές τα διαπράξαμε), χωρίς να κρύπτουμε κάτι και το οποίο θα έχουμε και κατά την Εξομολόγηση για να τα θυμηθούμε (θεωρείται καλή πρακτική και συστήνεται από πολλούς Πνευματικούς). - Εάν πρόκειται για την πρώτη μας εξομολόγηση, αφού κάνουμε τη αυτό-εξέτασή μας, μπορούμε να καταγράψουμε σε ένα χαρτί ό,τι θυμόμαστε από το παρελθόν μας, το οποίο θεωρούμε ότι ήταν αμάρτημα, όπως μας το υποδεικνύει η συνείδηση μας και κατόπιν με τη σταδιακή καθοδήγηση του Πνευματικού μας, θα εντοπίζουμε αμαρτήματα που διαπράξαμε στο παρελθόν και δεν εξομολογηθήκαμε, οπότε μόλις γίνεται αυτό, θα τα σημειώνουμε για να τα αναφέρουμε στην επόμενη Εξομολόγηση.
Σημαντική βέβαια είναι και η προσευχή, τόσο η δική μας, όσο και του Πνευματικού μας για να μας θυμίσει ο Θεός αμαρτήματα του παρελθόντος που έχουν ξεχαστεί, ιδιαίτερα αν είναι σοβαρά, ώστε να τα εξομολογηθούμε. - Πρέπει επίσης να έχουμε επίγνωση της μετάνοιάς μας, που σημαίνει καταρχήν επίγνωση της αμαρτωλότητάς μας, την οποία αισθανόμαστε και βιώνουμε πραγματικά με ταπείνωση, με συντριβή καρδιάς, με ταπεινό φρόνημα και έχοντας αποφασίσει να μην επαναλάβουμε το ίδιο λάθος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχουμε αποφασίσει να ξεκινήσουμε τη θεραπεία του εαυτού μας για να μην επαναλάβουμε την ίδια αμαρτία. Δηλαδή σημαίνει ότι είμαστε ουσιαστικά έτοιμοι να υπακούσουμε και να εκτελέσουμε τον κανόνα που θα μας θέσει ο Πνευματικός μας.
Φυσικά μπορεί να ξαναπέσουμε πάλι κάποια στιγμή στο ίδιο αμάρτημα, αλλά αυτός που μετανόησε αγωνίστηκε τουλάχιστον για ένα διάστημα.
Ίσως στην πορεία να μην τα κατάφερε μέχρι τέλους διότι το πάθος έχει ακόμη δυνατές ρίζες μέσα του. Ο αγώνας επίσης αυτός (εφόσον μετανοήσαμε) θα πρέπει να ξεκινάει άμεσα - δε σημαίνει δηλαδή ότι θα περιμένουμε την Εξομολόγηση για να διακόψουμε την αμαρτία, αλλά τη διακόπτουμε αμέσως. - Καρπός μετανοίας είναι καταρχήν η αποκατάσταση των επιπτώσεων που είχε η διάπραξη της αμαρτίας για την οποία μετανοήσαμε, σύμφωνα πάντα με την καθοδήγηση του Πνευματικού μας. Εάν είναι εφικτή η πλήρη αποκατάσταση των επιπτώσεων αυτών, τότε θα προβούμε στην πλήρη αποκατάσταση. Εάν όμως αυτό δεν είναι εφικτό (διότι κάποια πράγματα δεν αποκαθίστανται όταν χαλάσουν π.χ. ένας φόνος δεν φέρνει πίσω στη ζωή τον άνθρωπο), τότε φροντίζουμε να λάβουμε τουλάχιστον κάποια άλλα αντισταθμιστικά μέτρα για να απαλύνουμε όσο το δυνατόν το κακό που προξενήσαμε.
Η αποκατάσταση των επιπτώσεων της αμαρτίας μας πρακτικά σημαίνει ότι:
α) αν στεναχωρήσαμε και ζημιώσαμε κάποιους, εάν δημιουργήσαμε το όποιο πρόβλημα, θα πρέπει (εφόσον έχουμε μετανοήσει ειλικρινά), να ζητήσουμε καταρχήν συγγνώμη και να προσπαθήσουμε να συμφιλιωθούμε με τα άτομα τα οποία πικράναμε και αδικήσαμε με τη διάπραξη των αμαρτημάτων μας. Να μην ξεχνάμε εδώ ότι όπως εμείς ζητάμε συγγνώμη και θέλουμε να μας συγχωρήσουν οι άλλοι που βλάψαμε και πρωτίστως ο Θεός για τις αμαρτίες μας, έτσι και εμείς θα πρέπει να συγχωρούμε τις αμαρτίες των άλλων, όταν αυτοί μας βλάπτουν. Διότι στο «Πάτερ ημών», λέμε: "καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.12) δηλαδή: "και συγχώρησε τα βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή τις αναρίθμητες αμαρτίες μας, όπως (ὡς) και εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι οποίοι είναι οφειλέτες απέναντί μας εξ αιτίας των αδικημάτων που μας έκαναν".
Σχετικά τώρα με το πόσες φορές οφείλουμε να συγχωρούμε εμείς τους άλλους που μας έβλαψαν, ας θυμόμαστε το λόγο του Κυρίου μας, όταν τον ρώτησε ο Απόστολος Πέτρος: "Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.18, στ.21-22) δηλαδή: "τότε πλησίασε προς Αυτόν ο Πέτρος και είπε: “Κύριε, πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω; έως επτά φορές; είπε σε αυτόν ο Ιησούς: δεν σου λέω έως επτά φορές, αλλά έως εβδομήντα φορές επτά, πάντοτε δηλαδή θα συγχωρείς"
β) Ταυτόχρονα με τη συγγνώμη μας φροντίζουμε για την αποκατάσταση της βλάβης που προξενήσαμε. Πρακτικά αυτό μπορεί να σημαίνει τα εξής:
- να επανορθώσουμε την αδικία που κάναμε
- να αποκαταστήσουμε την τιμή σε αυτούς που συκοφαντήσαμε
- να επιστρέψουμε ότι τυχόν έχουμε κλέψει
Ό,τι κάνουμε βέβαια δε θα το κάνουμε όπως εμείς νομίζουμε, αλλά όπως είναι καλύτερα για εκείνους τους οποίους εμείς στενοχωρήσαμε και βλάψαμε. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό να γίνει έτσι, διότι πολλές φορές, για να καλύψουμε τις τύψεις ενοχής που μας βαραίνουν, προβαίνουμε σε κάποιες τυπικές κινήσεις αποκατάστασης του λάθους, απλά και μόνο για να έχουμε το «άλλοθι» ότι κάτι κάναμε, χωρίς να ερχόμαστε ουσιαστικά στη θέση του συνανθρώπου μας, τον οποίο στενoχωρήσαμε, ώστε να δούμε αν αυτό που κάναμε προς αποκατάσταση, τον ωφέλησε πραγματικά. Αυτό φυσικά εξαρτάται και από το πόσο θα δεχθεί εκείνος που στενοχωρήσαμε τις κινήσεις μετάνοιάς μας, γι αυτό πρέπει πάντα να συμβουλευόμαστε πρώτα τον Πνευματικό μας για τις κινήσεις που προτιθέμεθα να προβούμε προς τους συνανθρώπους μας, καθώς και για το τι κάνουμε σε περιπτώσεις που δεν γίνουν αυτές αποδεκτές. - Καρπός μετανοίας επίσης, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας: ”πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ” είναι η προσπάθεια για να μην ξαναπέσουμε στην ίδια αμαρτία, αλλά αντιθέτως να πράττουμε τα αντίθετα έργα από αυτά της αμαρτίας. Δηλαδή εάν πρόκειται για σαρκικά αμαρτήματα, όπως πορνεία ή γαστριμαργία, τότε καρπός μετανοίας είναι η εγκράτεια που θα κάνουμε από εδώ και στο εξής. Εάν είμαστε υπερήφανοι, τότε καρπός μετανοίας δεν είναι απλά η μη εκδήλωση της υπερηφάνειας, αλλά η εκδήλωση και η έμπρακτη εφαρμογή της ταπεινοφροσύνης. Πρέπει δηλαδή να αρχίσουμε να φέρνουμε πλέον «καλούς» καρπούς. Είμαστε π.χ. πλεονέκτες και ζητάμε όλο και περισσότερα; Οι πράξεις μας στο να αρκούμαστε στα άκρως απαραίτητα, είναι που θα δείξει ότι όντως μετανιώσαμε για την πλεονεξία μας. - Είναι πολύ σημαντικό επίσης να μην ξεχνάμε ποτέ ότι αυτή η μεταστροφή μας και η ουσιαστική μετάνοιά μας θα έρθει με το έλεος του Θεού επάνω μας, όταν το επιζητούμε στην προσευχή μας και όταν ζούμε πλέον σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, το οποίο μας οδηγεί στη σωτηρία μας και όχι με το δικό μας θέλημα. Όταν αυτά συνδυαστούν με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος που δεχόμαστε με το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τότε το έλεος του Θεού έρχεται στη ζωή μας και ο εαυτός μας μετασχηματίζεται πλέον σε καινούργιο άνθρωπο. - Στην εξομολόγηση επίσης δεν καλύπτουμε τα αμαρτήματά μας με ωραία λόγια, για να τα κάνουμε να φαίνονται ελαφρύτερα, ούτε προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε αυτά που διαπράξαμε. Ας θυμόμαστε ότι οι λέξεις «αλλά», «επειδή», «εξαιτίας» κλπ είναι εύκολη παγίδα του πονηρού διαβόλου για να μας κάνει να αισθανθούμε λιγότερο αμαρτωλοί και ίσως (γιατί όχι;) να αποκρύψουμε κάποια αμαρτήματα. - Κατά την εξομολόγηση των αμαρτημάτων μας δεν μακρηγορούμε, αλλά αναφέρουμε το κάθε αμάρτημα με συντομία. Επίσης δεν χρειάζεται να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες που ενδέχεται να σκανδαλίσουν τον Πνευματικό μας, εκτός εάν αυτός μας το ζητήσει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα αποκρύψουμε την πραγματική κατάσταση της αμαρτίας. Στην αρχή βέβαια του πνευματικού μας αγώνα και μέχρι να μας γνωρίσει καλύτερα και ο Πνευματικός μας, θα χρειαστεί να αναλύουμε περισσότερο τα αμαρτήματα μας, προκειμένου να καταλάβουμε τις πραγματικές τους αιτίες, κατόπιν και της καθοδήγησής του Πνευματικού μας, ώστε να δεχόμαστε και τις κατάλληλες συμβουλές και κανόνες. Όπως όμως έχουμε ξαναπεί, η πνευματική καθοδήγηση κανονικά δεν αποτελεί το καθαυτό μέρος του Ιερού Μυστηρίου, αλλά συνηθίζεται πλέον να γίνεται ταυτόχρονα με την Εξομολόγηση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η επικοινωνία μας με τον Πνευματικό μας δεν είναι εφικτή σε συχνή βάση. - Στην Εξομολόγηση επίσης να θυμόμαστε ότι κατηγορούμε μόνο τον εαυτό μας και δεν δικαιολογούμαστε, επιρρίπτοντας ευθύνες σε άλλους, ούτε κατακρίνουμε άλλα άτομα που εμπλέκονται στη διάπραξη των αμαρτημάτων μας. Για τα αμαρτήματά μας είμαστε υπεύθυνοι 100% εμείς. Δε μας φταίει π.χ. ο γείτονάς μας τον οποίο κατακρίναμε, εφόσον η κατάκριση είναι αμάρτημα από μόνη της, επομένως δεν δικαιολογούμε το γιατί το κάναμε, περιγράφοντας π.χ. τον κακό χαρακτήρα του γείτονα.
Χαρακτηριστική είναι η ιστορία ενός εξομολογούμενου, όπου περιέγραφε στον Πνευματικό του τα αμαρτήματα του αδελφού του, ο οποίος εμπλεκόταν και στις δικές του αμαρτίες, αλλά χωρίς να δίνει έμφαση στις δικές του, παρά μόνο στου αδελφού του, σαν να ήθελε διαρκώς να απόδώσει την ευθύνη των δικών του πράξεων στον αδελφό του. Του λέει λοιπόν στο τέλος και ο Πνευματικός του: «πήγαινε να πεις στον αδελφό σου τώρα, για τον οποίο εξομολογήθηκες τα αμαρτήματά του, ότι μπορεί να κοινωνήσει αυτή την Κυριακή και όσο για σένα, έλα μια άλλη φορά να εξομολογηθείς…!!!» - Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι οφείλουμε να κάνουμε υπακοή στον Πνευματικό μας, στις συμβουλές και στον κανόνα που θα μας θέσει. «Κανόνα» εννοούμε κάποιες ενέργειες, πράξεις, ή περιορισμούς που μας θέτει ο Πνευματικός μας για να κάνουμε, οι οποίες μπορεί να σχετίζονται π.χ. με την προσευχή, με τη νηστεία, τη Θεία Κοινωνία (πότε επιτρέπεται να κοινωνήσουμε), ή π.χ. πράξεις και κινήσεις συγχώρησης με όσους αδικήσαμε.
Ιδιαίτερη εξαίρεση στην ανωτέρω υπακοή είναι στη σπάνια περίπτωση να τύχει ο Πνευματικός μας να σφάλει τόσο πολύ και να μας συμβουλέψει με δογματικά λάθος απόψεις ή αιρετικές κινήσεις. Επειδή όμως αυτό είναι μάλλον δύσκολο για να το δια- κρίνουμε, γι αυτό λένε οι Πατέρες, ότι αν και σε αυτή την περίπτωση εμείς κάνουμε υπακοή, ο Θεός που θα δει την υπακοή μας αυτή, θα την οδηγήσει προς το συμφέρον μας τελικά. - Αν τώρα τύχει, μετά και την Εξομολόγηση, κατά τον αγώνα μας για τη μη επανάληψη της αμαρτίας, να πέσουμε ξανά σε αυτήν, τότε πρέπει πάλι να σηκωθούμε και να μετανοήσουμε, να εξομολογηθούμε και να συνεχίσουμε ξανά τον αγώνα. Ο Θεός περιμένει από εμάς να αγωνιζόμαστε διαρκώς, μας θέλει να προσπαθούμε, έστω και λίγο, αλλά να προσπαθούμε και να θυμόμαστε, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, ότι οι δυσκο-λίες και ο σταυρός που επιτρέπει ο Θεός στη ζωή μας είναι τέτοιος που μπορούμε να τον αντέξουμε, ανάλογα με τις δυνάμεις μας. Επομένως να μην απελπιζόμαστε, αλλά να αγωνιζόμαστε με υπομονή και επιμονή. Και όπως λένε πάλι οι Πατέρες, αν πέφτουμε να σηκωνόμαστε το γρηγορότερο, αρκεί όταν θα κλείσουμε τα μάτια σε αυτή τη ζωή να είμαστε όρθιοι.
Μετανοημένοι λοιπόν, θα πηγαίνουμε ξανά στην Εξομολόγηση χωρίς ντροπή - διότι ντροπή είναι η διάπραξη της αμαρτίας και όχι η εξομολόγησή της και θα συνεχίζουμε πάλι τον αγώνα μας (αρκεί να μην ενεργούμε πονηρά, αμαρτάνοντας, με τον εφησυχασμό της εξομολόγησης μετά, διότι όπως πάλι λένε οι Πατέρες, ο Θεός μπορεί τότε να επιτρέψει το θάνατό μας). - Τέλος, όταν εξερχόμαστε από την Εξομολόγηση, ναι μεν τα αμαρτήματά μας έχουν διαγραφεί εφόσον εξομολογηθήκαμε σωστά, αλλά η μνήμη τους δε θα πρέπει να σβήσει παντελώς, διότι αυτό ενδέχεται να μας οδηγήσει πάλι στο ίδιο αμάρτημα. Φυσικά δεν είναι καλό να θυμόμαστε λεπτομέρειες της αμαρτίας, αλλά είναι καλό να θυμόμαστε γενικά τις αμαρτίες στις οποίες κινδυνεύουμε να ξαναπέσουμε αν δεν προσέξουμε.
Συχνότητα της Εξομολόγησης
Κανένας άνθρωπος δεν είναι αναμάρτητος και μέχρι να ζει στη ζωή αυτή θα αμαρτάνει, είτε με μικρά είτε με μεγάλα παραπτώματα. Επομένως η τακτική και συχνή προσέλευσή μας στο Ιερό Μυ-στήριο της Μετάνοιας και Εξομολόγησης επιβάλλεται για τον Χριστιανό που θέλει να αγωνίζεται πνευματικά για τη σωτηρία της ψυχής του. Διότι όπως κάνουμε μπάνιο συχνά στο σώμα μας, έτσι και η ψυχή μας που λερώνεται με τις αμαρτίες, θα πρέπει να καθαρίζεται συχνά.
Φυσικά η συχνότητα της Εξομολόγησης εξαρτάται και από τη διαθεσιμότητα του Πνευματικού μας Πατέρα, αλλά αυτό είναι ένα από τα κριτήρια της αρχικής επιλογής του Πνευματικού μας. Αν επιλέξουμε δηλαδή ένα Πνευματικό που είναι χιλιόμετρα μακριά μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε την αδυναμία της Εξομολόγησης σε τακτική βάση, με ό,τι αυτό σημαίνει για τη καθαρότητα και την υγεία της ψυχής μας, διότι εκτός των άλλων, όσο και να έχουμε μετανοήσει για τα αμαρτήματα μας, μόνο κάτω από πετραχήλι αυτά διαγράφονται. Και μάλιστα με την Εξομολόγηση, λαμβάνουμε και τη Χάρη του Θεού με την ευλογία του Πνευματικού μας, για να συνεχίσουμε τον πνευματικό μας αγώνα με περισσότερη δύναμη και αυτό πρέπει πάντα να το θυμόμαστε. Τη συχνότητα βέβαια μπορεί να την αντιληφθεί ο καθένας μας προσωπικά, αλλά εφόσον καθημερινά αμαρτάνουμε, θα μπορούσαμε γενικά να πούμε ότι εντός του μηνός είναι καλό να εξομολογούμαστε μία με δύο φορές τουλάχιστον, για να είναι ο αγώνας μας συνεχής, χωρίς διαλλείματα.
Η συνεχής Εξομολόγηση έχει θετικά πλεονεκτήματα στο Χριστιανό, για τους εξής λόγους: - Δεν προλαβαίνουν να ριζώσουν οι αμαρτίες και οι κακές συνήθειες μέσα μας, αφού συχνά αντιμαχόμαστε σε αυτές, διαγράφοντάς τις με την Εξομολόγηση. - Με την Εξομολόγηση εξετάζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια και προσοχή τον εαυτό μας συχνά πυκνά, ώστε να είμαστε έτοιμοι να αποκαλύψουμε τις αμαρτίες μας στον Πνευματικό μας. Αυτό μας οδηγεί σε έναν συχνό αυτοέλεγχο, τον οποίο χωρίς την Εξομολόγηση το πιο πιθανό είναι να μην τον κάναμε. Επίσης όταν περάσει ο χρόνος ασθενεί και η μνήμη και δεν μπορούμε να θυμηθούμε τα αμαρτήματά μας για να τα εξομολογηθούμε. - Ο εξομολογούμενος λαμβάνει τη Χάρη του Θεού με το Ιερό Μυστήριο, που σημαίνει ότι όποια αγαθά και καλά έργα πράξει στη συνέχεια θα είναι άξια μισθού, διότι έγιναν με τη Χάρη του Θεού.
Αντιθέτως ο Χριστιανός που διέπραξε π.χ. ένα θανάσιμο αμάρτημα κι έχει μείνει ανεξομολόγητος, με το βάρος της θανάσιμης αμαρτίας στην πλάτη του, στερείται της Χάρης του Θεού στη ζωή του, οπότε ο,τι καλό έργο να κάνει, ελεημοσύνη, νηστεία κλπ δεν γίνονται άξια μισθού και αιώνιας ζωής, εάν αποφεύγει την Εξομολόγηση. - Ο συχνά εξομολογούμενος αισθάνεται «έσο έτοιμος», είναι δηλαδή βέβαιος ότι εάν τον βρει ο ξαφνικός θάνατος, η ψυχή του θα είναι καθαρή από αμαρτίες, ενώ αντίθετα ο μη εξομολογούμενος έχει μεγάλη πιθανότητα να απολεστεί εντελώς με ένα ξαφνικό θάνατο. - Με την εξομολόγηση και τον καθαρισμό της ψυχής μας από τις αμαρτίες, μπορούμε ευκολότερα να λαμβάνουμε την ευλογία από τον Πνευματικό μας για να κοινωνάμε συχνά, να μετέχουμε δηλαδή στο Μέγα αυτό Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, που μας χαρίζει την Αιώνια ζωή, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας,: "ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον." (Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.54). - Τέλος η συχνή Εξομολόγηση αποτελεί εμπόδιο για τον άνθρωπο στο να διαπράξει την αμαρτία, διότι εάν ο Χριστιανός αισθάνεται ότι σύντομα θα επανέλθει στον Πνευματικό του πάλι για εξομολόγηση, θα προσέξει περισσότερο, διότι αισθάνεται ότι θα ελεγχθεί ξανά και σύντομα. Έτσι η συνείδησή του τον απoτρέπει περισσότερο από την επανάληψη των αμαρτιών. Για το θέμα αυτό ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακας μας λέει: “Την ψυχή που συνηθίζει να εξομολογείται, η σκέψη της εξομολογήσεως την συγκρατεί σαν χαλινάρι και δεν την αφήνει να αμαρτήσει. Αντιθέτως τις αμαρτίες που δεν σκέπτεται κανείς να τις εξομολογηθεί, συνεχώς σαν σε σκοτάδι τις διαπράττει άφοβα.” (Κλίμαξ, Λόγος 4ος, περί Υπακοής).
Εάν βρεθούμε σε ένα επίγειο δικαστήριο για κάποια αδικήματα που κάναμε, όσο μετανοημένοι και να είμαστε, όσο και να κλάψουμε, θα πρέπει να υποστούμε κάποια τιμωρία, μικρή η μεγάλη, θα υπάρχει όμως τιμωρία.
Στο δικαστήριο του Θεού όμως, όσο ακόμη είμαστε εν ζωή, δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εάν μετανοήσουμε πραγματικά και προσέλθουμε με συντριβή καρδίας στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τότε ο Θεός Πατέρας μας, εξαιτίας της μεγάλης Του αγάπης προς εμάς, μας χαρίζει τη διαγραφή των αμαρτημάτων μας και μας δίδει ξανά την ευκαιρία, μετανοημένοι, έχοντας μεταβάλλει το νου μας δηλαδή, να ζήσουμε πλέον μια νέα ζωή χωρίς τα πάθη που μας οδηγούν στην αμαρτία.
Η μετάνοια αυτή όμως, είναι φάρμακο με ημερομηνία λήξεως και λήγει την ημέρα που θα κλείσουμε τα γήινα μάτια μας, διότι μετά δεν υπάρχει η ευκαιρία αυτή. Κι επειδή ποτέ δεν είναι κανείς σίγουρος αν θα ζει αύριο, διότι το τώρα είναι δικό μας, γι αυτό η μετάνοια μας πρέπει να ξεκινήσει σήμερα, τώρα.
Ο Θεός Πατέρας μας όμως, ως φιλάνθρωπος που είναι μακροθυμεί και μακροθυμεί και μπορεί να κρατάει και χρόνια πολλά αυτή η μακροθυμία, αλλά υπάρχει και ένα τέλος και αλλοίμονο εάν το τέλος αυτό είναι να μας βρει ο θάνατος του σώματός μας χωρίς μετάνοια.
Διότι ναι μεν δεν είμαστε αθάνατοι στο σώμα αυτό, αλλά μόνο μέσω αυτού του σώματος μπορούμε να μετανοήσουμε διασφαλίζοντας την αιωνιότητα της ευτυχίας ή αν δεν μετανοήσουμε την αιωνιότητα της δυστυχίας.
Εάν λοιπόν περνάει ο καιρός και εμείς μένουμε αμετανόητοι, μακριά από το Χριστό, την Εκκλησία του και τα Ιερά Μυστήρια, ιδίως αυτού της Μετάνοιας και Εξομολόγησης, τότε θα λέγαμε ότι όντως εκμεταλλευόμαστε αυτή τη μακροθυμία του Θεού απέναντι στις αμαρτίες μας.
Γιατί λοιπόν να περιμένουμε πότε θα πάψει αυτή η μακροθυμία του Θεού σε αυτή την τωρινή αχάριστη ζωή μας, (όταν ο Θεός βέβαια το κρίνει) και να γευθούμε τότε τη θλίψη, ως αποτέλεσμα της απομάκρυνσή μας από το Θεό;
Βέβαια ακόμη κι έτσι είναι προτιμότερο να γευθούμε τη θλίψη σε αυτή τη ζωή, παρά να γευθούμε μια και καλή την αφόρητη αιώνια κόλαση, χωρίς επιστροφή. Διότι ίσως έτσι, με τον τρόπο αυτό, να συνετιστούμε και να έλθουμε σε μετάνοια.
Οι θλίψεις βέβαια ενδέχεται, κατά τη βούληση του Θεού, να είναι και πολύ οδυνηρές, είτε προσωπικές π.χ. σοβαρές αρρώστιες ή απώλειες προσώπων, είτε συλλογικές όπως εθνικές καταστροφές, επιδρομές εχθρών, μαζική πείνα, επιδημίες κλπ. Να χαιρόμαστε όμως ότι ακόμη και με τις θλίψεις αυτές είναι καλύτερα, μήπως και μετανοήσουμε, από το να μην μετανοούσαμε ποτέ.
Διότι αν κλείσουμε τα μάτια χωρίς μετάνοια, θα καούμε στο αιώνιο πυρ της κολάσεως χωρίς επιστροφή και μόνη ελπίδα ανακούφισης τότε θα είναι τα μνημόσυνα και ο πνευματικός αγώνας που θα κάνουν για μας, όσοι μείνανε πίσω μας στη ζωή αυτή.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης το παρέδωσε ο ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός στους μαθητές Του και διαμέσου της διαδοχής αυτών στους Ιερείς σήμερα, λέγοντάς τους:
"...λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται" (Κατά Ἰωάννην κεφ.20, στ.23) δηλαδή: "...λάβετε Πνεύμα Άγιον· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες, θα είναι συγχωρημένες και από το Θεό. Σε όποιους όμως τις κρατείτε άλυτες και ασυγχώρητες, θα μείνουν αιώνια ασυγχώρητες"
Είπε επίσης:
"Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ" (Κατά Ματθαίον κεφ.18, στ.18) δηλαδή: "Σας διαβεβαιώνω ότι όσα αμαρτήματα αφήσετε δεμένα και ασυγχώρητα στη γη, θα μείνουν δεμένα και ασυγχώρητα στον Ουρανό. Και όσα συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένα και λυμένα στον Ουρανό.
Τί είναι η όμως η Εξομολόγηση;
Εξομολόγηση, κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, είναι μια θεληματική φανέρωση των πονηρών έργων, λόγων και λογισμών, που γίνεται με το στόμα και είναι: κατανυκτική, κατηγορητική, ευθεία, χωρίς ντροπή, αποφασιστική και που γίνεται μπροστά σε νόμιμο Πνευματικό Πατέρα.
- Θεληματική, είναι η εξομολόγηση (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο) διότι γίνεται με το στόμα, χωρίς βία ή ανάγκη, αλλά από μόνος του ο άνθρωπος φανερώνει, με δική του θέληση, όλα τα αμαρτήματά του, χωρίς να περιμένει να τον ρωτήσει ο Πνευματικός. - Κατανυκτική, διότι πρέπει να γίνεται με ταπείνωση, ακόμη και όταν δεχόμαστε τον έλεγχο του Πνευματικού, όχι μόνο να μην θυμώνουμε, αλλά να χαιρόμαστε - να σκύβουμε το κεφάλι και τα δάκρυά μας να βρέχουν τα πόδια μας και η καρδιά μας να είναι συντετριμμένη, διότι όπως λέει ο Προφήτης και Βασιλέας Δαυίδ: "καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει" (Ψαλμός 50) δηλαδή "καρδιά που έχει συντριβεί και ταπεινωθεί, ο Θεός ποτέ δεν θα την εξουθενώσει". - Κατηγορητική, διότι πρέπει να κατηγορούμε τον εαυτό μας και μόνο ως υπεύθυνο για τα αμαρτήματά μας και κανέναν άλλον να μην κατηγορούμε προφασιζόμενοι δήθεν οτι άλλοι έγιναν η αιτία για τα δικά μας αμαρτήματα, όπως δηλαδή έκανε ο Αδάμ ρίχνοντας την ευθύνη στην Εύα και η Εύα ρίχνοντας την ευθύνη στο φίδι. Η δική μας προαίρεση, η δική μας αδιαφορία ήταν που μας οδήγησε στην αμαρτία και μόνο. - Ευθεία, πρέπει να είναι η εξομολόγηση, διότι η αλήθεια για την αμαρτία μας πρέπει να λέγεται ακριβώς όπως τη διαπράξαμε, με όλα τα περιστατικά τόπου, χρόνου, προσώπων, αριθμού, τρόπου, χωρίς να αφαιρέσουμε και χωρίς να προσθέσουμε τίποτε, όπως κάνουν κάποιοι πονηροί οι οποίοι περιγράφουν την αμαρτία με λόγια τεχνικά, ώστε και να κρύπτεται και να φανερώνεται η αμαρτία, λιγοστεύοντας έτσι την ντροπή.
Οι αμαρτίες πρέπει να λέγονται με λόγια απλά, αληθινά, χωρίς δόλο και όχι επιφανειακά, χωρίς να μακρηγορούμε με περιττά λόγια, αλλά και χωρίς να αποκρύπτουμε τίποτε. - Χωρίς ντροπή, (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο) διότι ο Θεός δεν σου έδωσε Πνευματικό κάποιον Άγγελο, ή Αρχάγγελο, όπου ενώπιων αυτών που είναι αναμάρτητοι, να ντραπείς, αλλά σου έδωσε άνθρωπο, έναν ομοιοπαθή όπως εσένα για να μην ντραπείς. Η ντροπή, οφείλουμε να ξέρουμε, είναι τέχνασμα του διαβόλου που χρησιμοποιεί κατά την εξομολόγηση. Ακόμη κι αν σκεφτείς οτι ο Πνευματικός σου θα φανερώσει σε άλλους τις αμαρτίες σου, λέει ο Άγ. Νικόδημος, να μην σε εμποδίσει αυτό στην εξομολόγηση, διότι είναι πλάνη του διαβόλου, με την οποία θέλει να καταστρέψει την ψυχή σου. Αλλά και εάν μεν τις φανερώσει (κάτι πολύ δύσκολο έως αδύνατο), εκείνος θα απολογηθεί στο Θεό για το κακό αυτό, ενώ εσύ που εξομολογήθηκες είσαι αθώος και συγχωρημένος για τις αμαρτίες σου.
Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης τα εξής:
* οι αμαρτίες μας πρέπει να φανερωθούν, είτε εδώ, είτε εκεί, είτε δηλαδή εδώ στον Πνευματικό μας και μόνο, είτε στον φοβερό Κριτή εν ώρα κρίσης, όπου εκεί θα τις παρουσιάσει, σαν σε θέατρο, μπροστά σε όλους τους Αγγέλους και σε όλους τους ανθρώπους. Γι αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβου-λεύει να πάμε στην Εκκλησία και να κλάψουμε για τα αμαρτήματά μας εδώ, για να μην ελεγχθούμε τότε από μυριάδες Αγγέλους και ανθρώπους, καταντροπιασμένοι.
Τι είναι προτιμότερο λοιπόν λέει; εδώ στην Εκκλησία του Θεού, στον Πνευματικό μόνο, ή δημόσια μπροστά σε τόσες χιλιάδες;
* αν μείνει ανεξομολόγητη μία μόνη αμαρτία, μένουν ασυγχώρητες και οι υπόλοιπες,
δηλαδή εάν εξομολογηθούμε όλες τις αμαρτίες μας και κρύψουμε μία από
ντροπή, πρέπει να γνωρίζουμε οτι όχι μόνο και οι αμαρτίες που
εξομολογηθήκαμε μένουν ασυγχώρητες, αλλά προσθέτουμε ακόμη επάνω μας και
άλλη μία, αυτή της ιεροσυλίας για το κρύψιμο αυτό, όπως λέει στο
Εξομολογητάριο ο Ιεροσολύμων Χρύσανθος. Γι αυτό, όπως είχε πει κάποτε
ένας Διδάσκαλος, εάν θέλεις να νικήσεις το διάβολο, που σου φέρνει την
ντροπή, λέγε πρώτη από όλες εκείνη την αμαρτία που ντρέπεσαι
περισσότερο.
- Αποφασιστική
πρέπει να είναι επίσης η εξομολόγηση, δηλαδή σταθερά και αποφασιστικά
να πηγαίνουμε στον Πνευματικό μας προτιμώντας χίλιες φορές να πεθάνουμε,
παρά να αμαρτήσουμε πλέον με τη θέλησή μας, διότι εάν δεν έχουμε τέτοια
απόφαση, λέει ο Άγιος Νικόδημος, λίγο θα μας ωφελήσει η εξομολόγηση,
γιατί είναι σαν να έχουμε το ένα πόδι στον Πνευματικό και το άλλο στην
αμαρτία και ενώ μεν με το στόμα εξομολογούμαστε, με την καρδιά μελετάμε
πάλι να κάνουμε την αμαρτία ξανά. Τότε, όπως αναφέρεται στην Β΄ Επιστολή
Πέτρου (κεφ.2, στ.22) μοιάζουμε σαν "κύων ἐπιστρέψας ἐπὶ τὸ ἴδιον ἐξέραμα, καί, ὗς λουσαμένη εἰς κύλισμα βορβόρου",
δηλαδή όπως το σκύλο που αφού ξεράσει, επιστρέφει πάλι στο ξέρασμά του
και όπως το χοίρο, ο οποίος αφού πλυθεί και καθαρισθεί, κυλιέται πάλι
μέσα στο βούρκο.
Δεν πρέπει από συνήθεια λοιπόν να εξομολογούμαστε, αλλά να είμαστε αποφασισμένοι να κόψουμε την αμαρτία, να αλλάξουμε ζωή και όχι να αναβάλλουμε την αμαρτία μας σε άλλο καιρό.
Αποφασίζω να διορθωθώ, να μην αμαρτήσω πλέον - με τέτοια αποφασιστικότητα λέει ο Άγιος να προσερχόμαστε στην εξομολόγηση.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας λέει επίσης: "..ντροπή είναι το να αμαρτάνεις και όχι το να ομολογείς τα αμαρτήματά σου..."
Τί θα πούμε στην Εξομολόγηση
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι θα πούμε στην Εξομολόγηση από πριν και όχι να περιμένουμε να μας ρωτήσει ο Πνευματικός μας, διότι σύμφωνα και με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη: «στα μεν άλλα κριτήρια, όποιος φανερώσει τον εαυτό του φταίχτη, τιμωρείται, ενώ σε αυτό το κριτήριο της εξομολογήσεως, όποιος φανερώσει πρώτος και από μόνος του την αμαρτία συγχωρείται.
Γι αυτό δεν είναι υποχρεωμένος ο Πνευματικός να ρωτά τον εξομολογούμενο τι και τι έκανε, διότι έτσι ο μετανοών ελέγχεται και δεν εξομολογείται, αλλά ο ίδιος ο εξομολογούμενος πρέπει από μόνος του να ομολογεί τις αμαρτίες του, για να λάβει και τη συγχώρηση τους, διότι έτσι παραγγέλλει ο Θεός.»
(Εξομολογητάριον σελ. 265)
Για τους λόγους αυτούς λοιπόν, σεβόμενοι την Ιερότητα του Μυστηρίου της Εξομολόγησης, γίνεται κατανοητό επομένως οτι αυτά που θα εξομολογηθούμε στον Πνευματικό μας δεν πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας πρόχειρης κίνησης, αλλά μιας προσεκτικής διερεύνησης του εαυτού μας πολύ καλά και σε βάθος, μιας αυτοεξέτασης δηλαδή, σε χρόνο ήρεμο και επαρκές για να συγκεντρωθεί ο νους μας, ώστε να εντοπίσουμε με ακρίβεια τα αμαρτήματα που διαπράξαμε.
Ένα σημαντικό θέμα στο σημείο αυτό είναι το κατά πόσο γνωρίζει ο Χριστιανός που προσέρχεται στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τί θεωρείται αμαρτία. Εάν δεν υπάρχει προηγούμενη γνώση, τότε καταρχήν η απάντηση στο θέμα αυτό έρχεται με την καθοδήγηση του Πνευματικού του Πατέρα και με τη συνεχή εντρύφησή του πιστού στον πνευματικό αγώνα. Εάν ο Πνευματικός το υποδείξει, ενδεχομένως ο πιστός να χρειαστεί να διαβάσει σχετικά φυλλάδια και βιβλία περί το θέμα αυτό.
Μπορούμε να πούμε όμως εδώ γενικά και συνοπτικά οτι πρακτικά τη σωστή εξομολόγηση βοηθάει η γνώση μερικών κειμένων της Εκκλησίας μας όπως:
- Η γνώση των 10 Εντολών της Παλαιάς Διαθήκης
- Η επί του Όρους Ομιλία του Κυρίου
(Οι «Μακαρισμοί» - Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο κεφ.5)
- Η ευχή της Θείας Μεταλήψεως
αλλά και γενικότερα βοηθάει:
- Η γνώση των Παθών, τα οποία αγωνιζόμαστε να ξεριζώσουμε και
- Η γνώση των Αρετών, τις οποίες αγωνιζόμαστε να καλλιεργήσουμε
Η εξέταση του εαυτού μας, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, μπορεί να γίνεται με βάση τους παρακάτω τρεις βασικούς τομείς:
- στη σχέση μας με το Θεό
- στη σχέση μας με τους
συνανθρώπους μας
- στη σχέση μας με τον εαυτό μας - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με το Θεό: Εδώ περιλαμβάνεται η πρώτη εντολή του Θεού στον άνθρωπο, όπως μας είπε ο Χριστός στην Καινή Διαθήκη: “ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου” (Κατά Ματθ. κεφ. 22, στ. 37). Μεγάλο αμάρτημα είναι επίσης η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το Θεό που οφείλει να έχει ο πιστός Χριστιανός. Αυτό σημαίνει ότι δεν αμφιβάλει για την Αγάπη και την Πρόνοια του Θεού, δεν διαμαρτύρεται για τις διάφορες δοκιμασίες και ασθένειες στη ζωή του, δεν έχει άγχος, γογγυσμό γκρίνια κλπ.
Μεγάλο αμάρτημα επιπλέον είναι η αχαριστία για τις ευεργεσίες του Θεού στη ζωή μας. Αυτό εκδηλώνεται με το να ξεχνάμε, να μην ευχαριστούμε και να μην δοξολογούμε καθημερινά το Θεό Πατέρα μας για όσα μας προσφέρει, με το να μην μετέχουμε στις λατρευτικές συνάξεις της Εκκλησίας μας, και με την περιφρόνηση του Θεού γενικότερα. - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας: Αφορά κυρίως τη δεύτερη εντολή, όπως είπε ο Χριστός, η οποία είναι όμοια της πρώτης, δηλαδή : “δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.” (Κατά Ματθ. κεφ.22, στ.39). Δηλαδή ό,τι δεν θέλουμε να μας κάνουμε, να μην το κάνουμε κι εμείς στους άλλους. Και όπως προσέχουμε και φροντίζουμε τον εαυτό μας, έτσι να φροντίζουμε και για τους συνανθρώπους μας, κυρίως μέσω της ελεημοσύνης, υλικής και πνευματικής (συμπεριλαμβανομένης και της προσευχής μας για τους άλλους). Δηλαδή και το κακό δεν πράττουμε, αλλά και το καλό πράττουμε στους άλλους. Ο Χριστιανός δεν αμαρτάνει μόνο κάνοντας το κακό, αλλά και αποφεύγοντας το καλό και για να γίνει αυτό πρέπει να αποβάλουμε τη φιλαυτία και τον εγωισμό μας και να ενδυθούμε την αγάπη που μας δίδαξε ο Κύριος μας. - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τον εαυτό μας: Επικεντρώνεται κυρίως γύρω από τη φιλαυτία μας, όταν ασχολούμαστε διαρκώς με τον εαυτό μας, την περιποίησή του, την καλοπέρασή του και γύρω από την αμετανοησία μας και τη συμμαχία μας με το διάβολο, ασχολούμενοι από το πρωί έως το βράδυ με έργα και συνήθειες που είναι αιτίες που γεννούν ποικίλες αμαρτίες. Αυτό συμβαίνει διότι αγαπάμε το χρήμα αντί για το Θεό, ή αγαπάμε ταυτόχρονα και το Θεό και το χρήμα, παραβαίνοντας την εντολή του Χριστού που μας είπε: “οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.24) δηλαδή: “δεν είναι δυνατόν να υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο". Επίσης διαπράττουμε αμαρτήματα λόγω της άγνοιας μας σε θέματα της πίστης μας και της αλήθειας του Χριστού, αλλά και λόγω της αδιαφορίας, της ραθυμίας και οκνηρίας μας.
Τέλος κάτι που πρέπει να γνωρίζουμε είναι οι περιστάσεις της αμαρτίας, όπου σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη είναι οι εξής:
1. Ποιός είναι αυτός που διέπραξε την αμαρτία;
2. Ποιά αμαρτία διέπραξε;
3. Γιατί τη διέπραξε;
4. Με ποιό τρόπο τη διέπραξε;
5. Πότε τη διέπραξε;
6. Σε ποιό τόπο;
7. Πόσες φορές τη διέπραξε;
Και όπως λέει ο Άγιος: « Διότι σε αυτά τα επτά εξεταζόμενο κάθε αμάρτημα, γίνεται ή μεγαλύτερο, ή μικρότερο» και συνεχίζει λέγοντας: «Κοντά λοιπόν σε αυτά τα επτά απαριθμούνται και τα προ της αμαρτίας και τα μετά την αμαρτία».
Δεν πρέπει από συνήθεια λοιπόν να εξομολογούμαστε, αλλά να είμαστε αποφασισμένοι να κόψουμε την αμαρτία, να αλλάξουμε ζωή και όχι να αναβάλλουμε την αμαρτία μας σε άλλο καιρό.
Αποφασίζω να διορθωθώ, να μην αμαρτήσω πλέον - με τέτοια αποφασιστικότητα λέει ο Άγιος να προσερχόμαστε στην εξομολόγηση.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας λέει επίσης: "..ντροπή είναι το να αμαρτάνεις και όχι το να ομολογείς τα αμαρτήματά σου..."
Τί θα πούμε στην Εξομολόγηση
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι θα πούμε στην Εξομολόγηση από πριν και όχι να περιμένουμε να μας ρωτήσει ο Πνευματικός μας, διότι σύμφωνα και με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη: «στα μεν άλλα κριτήρια, όποιος φανερώσει τον εαυτό του φταίχτη, τιμωρείται, ενώ σε αυτό το κριτήριο της εξομολογήσεως, όποιος φανερώσει πρώτος και από μόνος του την αμαρτία συγχωρείται.
Γι αυτό δεν είναι υποχρεωμένος ο Πνευματικός να ρωτά τον εξομολογούμενο τι και τι έκανε, διότι έτσι ο μετανοών ελέγχεται και δεν εξομολογείται, αλλά ο ίδιος ο εξομολογούμενος πρέπει από μόνος του να ομολογεί τις αμαρτίες του, για να λάβει και τη συγχώρηση τους, διότι έτσι παραγγέλλει ο Θεός.»
(Εξομολογητάριον σελ. 265)
Για τους λόγους αυτούς λοιπόν, σεβόμενοι την Ιερότητα του Μυστηρίου της Εξομολόγησης, γίνεται κατανοητό επομένως οτι αυτά που θα εξομολογηθούμε στον Πνευματικό μας δεν πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας πρόχειρης κίνησης, αλλά μιας προσεκτικής διερεύνησης του εαυτού μας πολύ καλά και σε βάθος, μιας αυτοεξέτασης δηλαδή, σε χρόνο ήρεμο και επαρκές για να συγκεντρωθεί ο νους μας, ώστε να εντοπίσουμε με ακρίβεια τα αμαρτήματα που διαπράξαμε.
Ένα σημαντικό θέμα στο σημείο αυτό είναι το κατά πόσο γνωρίζει ο Χριστιανός που προσέρχεται στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τί θεωρείται αμαρτία. Εάν δεν υπάρχει προηγούμενη γνώση, τότε καταρχήν η απάντηση στο θέμα αυτό έρχεται με την καθοδήγηση του Πνευματικού του Πατέρα και με τη συνεχή εντρύφησή του πιστού στον πνευματικό αγώνα. Εάν ο Πνευματικός το υποδείξει, ενδεχομένως ο πιστός να χρειαστεί να διαβάσει σχετικά φυλλάδια και βιβλία περί το θέμα αυτό.
Μπορούμε να πούμε όμως εδώ γενικά και συνοπτικά οτι πρακτικά τη σωστή εξομολόγηση βοηθάει η γνώση μερικών κειμένων της Εκκλησίας μας όπως:
- Η γνώση των 10 Εντολών της Παλαιάς Διαθήκης
- Η επί του Όρους Ομιλία του Κυρίου
(Οι «Μακαρισμοί» - Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο κεφ.5)
- Η ευχή της Θείας Μεταλήψεως
αλλά και γενικότερα βοηθάει:
- Η γνώση των Παθών, τα οποία αγωνιζόμαστε να ξεριζώσουμε και
- Η γνώση των Αρετών, τις οποίες αγωνιζόμαστε να καλλιεργήσουμε
Η εξέταση του εαυτού μας, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, μπορεί να γίνεται με βάση τους παρακάτω τρεις βασικούς τομείς:
- στη σχέση μας με το Θεό
- στη σχέση μας με τους
συνανθρώπους μας
- στη σχέση μας με τον εαυτό μας - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με το Θεό: Εδώ περιλαμβάνεται η πρώτη εντολή του Θεού στον άνθρωπο, όπως μας είπε ο Χριστός στην Καινή Διαθήκη: “ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου” (Κατά Ματθ. κεφ. 22, στ. 37). Μεγάλο αμάρτημα είναι επίσης η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το Θεό που οφείλει να έχει ο πιστός Χριστιανός. Αυτό σημαίνει ότι δεν αμφιβάλει για την Αγάπη και την Πρόνοια του Θεού, δεν διαμαρτύρεται για τις διάφορες δοκιμασίες και ασθένειες στη ζωή του, δεν έχει άγχος, γογγυσμό γκρίνια κλπ.
Μεγάλο αμάρτημα επιπλέον είναι η αχαριστία για τις ευεργεσίες του Θεού στη ζωή μας. Αυτό εκδηλώνεται με το να ξεχνάμε, να μην ευχαριστούμε και να μην δοξολογούμε καθημερινά το Θεό Πατέρα μας για όσα μας προσφέρει, με το να μην μετέχουμε στις λατρευτικές συνάξεις της Εκκλησίας μας, και με την περιφρόνηση του Θεού γενικότερα. - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας: Αφορά κυρίως τη δεύτερη εντολή, όπως είπε ο Χριστός, η οποία είναι όμοια της πρώτης, δηλαδή : “δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.” (Κατά Ματθ. κεφ.22, στ.39). Δηλαδή ό,τι δεν θέλουμε να μας κάνουμε, να μην το κάνουμε κι εμείς στους άλλους. Και όπως προσέχουμε και φροντίζουμε τον εαυτό μας, έτσι να φροντίζουμε και για τους συνανθρώπους μας, κυρίως μέσω της ελεημοσύνης, υλικής και πνευματικής (συμπεριλαμβανομένης και της προσευχής μας για τους άλλους). Δηλαδή και το κακό δεν πράττουμε, αλλά και το καλό πράττουμε στους άλλους. Ο Χριστιανός δεν αμαρτάνει μόνο κάνοντας το κακό, αλλά και αποφεύγοντας το καλό και για να γίνει αυτό πρέπει να αποβάλουμε τη φιλαυτία και τον εγωισμό μας και να ενδυθούμε την αγάπη που μας δίδαξε ο Κύριος μας. - Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τον εαυτό μας: Επικεντρώνεται κυρίως γύρω από τη φιλαυτία μας, όταν ασχολούμαστε διαρκώς με τον εαυτό μας, την περιποίησή του, την καλοπέρασή του και γύρω από την αμετανοησία μας και τη συμμαχία μας με το διάβολο, ασχολούμενοι από το πρωί έως το βράδυ με έργα και συνήθειες που είναι αιτίες που γεννούν ποικίλες αμαρτίες. Αυτό συμβαίνει διότι αγαπάμε το χρήμα αντί για το Θεό, ή αγαπάμε ταυτόχρονα και το Θεό και το χρήμα, παραβαίνοντας την εντολή του Χριστού που μας είπε: “οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.24) δηλαδή: “δεν είναι δυνατόν να υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο". Επίσης διαπράττουμε αμαρτήματα λόγω της άγνοιας μας σε θέματα της πίστης μας και της αλήθειας του Χριστού, αλλά και λόγω της αδιαφορίας, της ραθυμίας και οκνηρίας μας.
Τέλος κάτι που πρέπει να γνωρίζουμε είναι οι περιστάσεις της αμαρτίας, όπου σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη είναι οι εξής:
1. Ποιός είναι αυτός που διέπραξε την αμαρτία;
2. Ποιά αμαρτία διέπραξε;
3. Γιατί τη διέπραξε;
4. Με ποιό τρόπο τη διέπραξε;
5. Πότε τη διέπραξε;
6. Σε ποιό τόπο;
7. Πόσες φορές τη διέπραξε;
Και όπως λέει ο Άγιος: « Διότι σε αυτά τα επτά εξεταζόμενο κάθε αμάρτημα, γίνεται ή μεγαλύτερο, ή μικρότερο» και συνεχίζει λέγοντας: «Κοντά λοιπόν σε αυτά τα επτά απαριθμούνται και τα προ της αμαρτίας και τα μετά την αμαρτία».
Πρακτικά θέματα για τη Μετάνοια και την Εξομολόγηση
Η Μετάνοια και η Εξομολόγηση είναι δύο ενέργειες που πρέπει να είναι άλλη-λένδετες και απαραίτητες να συνυπάρχουν και οι δύο, για να έχει ισχύ το Ιερό Μυστήριο. Δυστυχώς όμως καμιά φορά παρατηρείται το φαινόμενο:
- κάποιοι να μετανοούν, αλλά να μην εξομολογούνται και
- κάποιοι να εξομολογούνται, χωρίς να μετανοούν - Ένας πρακτικός τρόπος για να μην ξεχνάμε τα αμαρτήματα που θα εξομολογηθούμε είναι να τα σημειώνουμε κάπου προσωπικά, σε ένα χαρτί, αφότου τα διαπράξουμε (και πόσες φορές τα διαπράξαμε), χωρίς να κρύπτουμε κάτι και το οποίο θα έχουμε και κατά την Εξομολόγηση για να τα θυμηθούμε (θεωρείται καλή πρακτική και συστήνεται από πολλούς Πνευματικούς). - Εάν πρόκειται για την πρώτη μας εξομολόγηση, αφού κάνουμε τη αυτό-εξέτασή μας, μπορούμε να καταγράψουμε σε ένα χαρτί ό,τι θυμόμαστε από το παρελθόν μας, το οποίο θεωρούμε ότι ήταν αμάρτημα, όπως μας το υποδεικνύει η συνείδηση μας και κατόπιν με τη σταδιακή καθοδήγηση του Πνευματικού μας, θα εντοπίζουμε αμαρτήματα που διαπράξαμε στο παρελθόν και δεν εξομολογηθήκαμε, οπότε μόλις γίνεται αυτό, θα τα σημειώνουμε για να τα αναφέρουμε στην επόμενη Εξομολόγηση.
Σημαντική βέβαια είναι και η προσευχή, τόσο η δική μας, όσο και του Πνευματικού μας για να μας θυμίσει ο Θεός αμαρτήματα του παρελθόντος που έχουν ξεχαστεί, ιδιαίτερα αν είναι σοβαρά, ώστε να τα εξομολογηθούμε. - Πρέπει επίσης να έχουμε επίγνωση της μετάνοιάς μας, που σημαίνει καταρχήν επίγνωση της αμαρτωλότητάς μας, την οποία αισθανόμαστε και βιώνουμε πραγματικά με ταπείνωση, με συντριβή καρδιάς, με ταπεινό φρόνημα και έχοντας αποφασίσει να μην επαναλάβουμε το ίδιο λάθος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχουμε αποφασίσει να ξεκινήσουμε τη θεραπεία του εαυτού μας για να μην επαναλάβουμε την ίδια αμαρτία. Δηλαδή σημαίνει ότι είμαστε ουσιαστικά έτοιμοι να υπακούσουμε και να εκτελέσουμε τον κανόνα που θα μας θέσει ο Πνευματικός μας.
Φυσικά μπορεί να ξαναπέσουμε πάλι κάποια στιγμή στο ίδιο αμάρτημα, αλλά αυτός που μετανόησε αγωνίστηκε τουλάχιστον για ένα διάστημα.
Ίσως στην πορεία να μην τα κατάφερε μέχρι τέλους διότι το πάθος έχει ακόμη δυνατές ρίζες μέσα του. Ο αγώνας επίσης αυτός (εφόσον μετανοήσαμε) θα πρέπει να ξεκινάει άμεσα - δε σημαίνει δηλαδή ότι θα περιμένουμε την Εξομολόγηση για να διακόψουμε την αμαρτία, αλλά τη διακόπτουμε αμέσως. - Καρπός μετανοίας είναι καταρχήν η αποκατάσταση των επιπτώσεων που είχε η διάπραξη της αμαρτίας για την οποία μετανοήσαμε, σύμφωνα πάντα με την καθοδήγηση του Πνευματικού μας. Εάν είναι εφικτή η πλήρη αποκατάσταση των επιπτώσεων αυτών, τότε θα προβούμε στην πλήρη αποκατάσταση. Εάν όμως αυτό δεν είναι εφικτό (διότι κάποια πράγματα δεν αποκαθίστανται όταν χαλάσουν π.χ. ένας φόνος δεν φέρνει πίσω στη ζωή τον άνθρωπο), τότε φροντίζουμε να λάβουμε τουλάχιστον κάποια άλλα αντισταθμιστικά μέτρα για να απαλύνουμε όσο το δυνατόν το κακό που προξενήσαμε.
Η αποκατάσταση των επιπτώσεων της αμαρτίας μας πρακτικά σημαίνει ότι:
α) αν στεναχωρήσαμε και ζημιώσαμε κάποιους, εάν δημιουργήσαμε το όποιο πρόβλημα, θα πρέπει (εφόσον έχουμε μετανοήσει ειλικρινά), να ζητήσουμε καταρχήν συγγνώμη και να προσπαθήσουμε να συμφιλιωθούμε με τα άτομα τα οποία πικράναμε και αδικήσαμε με τη διάπραξη των αμαρτημάτων μας. Να μην ξεχνάμε εδώ ότι όπως εμείς ζητάμε συγγνώμη και θέλουμε να μας συγχωρήσουν οι άλλοι που βλάψαμε και πρωτίστως ο Θεός για τις αμαρτίες μας, έτσι και εμείς θα πρέπει να συγχωρούμε τις αμαρτίες των άλλων, όταν αυτοί μας βλάπτουν. Διότι στο «Πάτερ ημών», λέμε: "καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.12) δηλαδή: "και συγχώρησε τα βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή τις αναρίθμητες αμαρτίες μας, όπως (ὡς) και εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι οποίοι είναι οφειλέτες απέναντί μας εξ αιτίας των αδικημάτων που μας έκαναν".
Σχετικά τώρα με το πόσες φορές οφείλουμε να συγχωρούμε εμείς τους άλλους που μας έβλαψαν, ας θυμόμαστε το λόγο του Κυρίου μας, όταν τον ρώτησε ο Απόστολος Πέτρος: "Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.18, στ.21-22) δηλαδή: "τότε πλησίασε προς Αυτόν ο Πέτρος και είπε: “Κύριε, πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω; έως επτά φορές; είπε σε αυτόν ο Ιησούς: δεν σου λέω έως επτά φορές, αλλά έως εβδομήντα φορές επτά, πάντοτε δηλαδή θα συγχωρείς"
β) Ταυτόχρονα με τη συγγνώμη μας φροντίζουμε για την αποκατάσταση της βλάβης που προξενήσαμε. Πρακτικά αυτό μπορεί να σημαίνει τα εξής:
- να επανορθώσουμε την αδικία που κάναμε
- να αποκαταστήσουμε την τιμή σε αυτούς που συκοφαντήσαμε
- να επιστρέψουμε ότι τυχόν έχουμε κλέψει
Ό,τι κάνουμε βέβαια δε θα το κάνουμε όπως εμείς νομίζουμε, αλλά όπως είναι καλύτερα για εκείνους τους οποίους εμείς στενοχωρήσαμε και βλάψαμε. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό να γίνει έτσι, διότι πολλές φορές, για να καλύψουμε τις τύψεις ενοχής που μας βαραίνουν, προβαίνουμε σε κάποιες τυπικές κινήσεις αποκατάστασης του λάθους, απλά και μόνο για να έχουμε το «άλλοθι» ότι κάτι κάναμε, χωρίς να ερχόμαστε ουσιαστικά στη θέση του συνανθρώπου μας, τον οποίο στενoχωρήσαμε, ώστε να δούμε αν αυτό που κάναμε προς αποκατάσταση, τον ωφέλησε πραγματικά. Αυτό φυσικά εξαρτάται και από το πόσο θα δεχθεί εκείνος που στενοχωρήσαμε τις κινήσεις μετάνοιάς μας, γι αυτό πρέπει πάντα να συμβουλευόμαστε πρώτα τον Πνευματικό μας για τις κινήσεις που προτιθέμεθα να προβούμε προς τους συνανθρώπους μας, καθώς και για το τι κάνουμε σε περιπτώσεις που δεν γίνουν αυτές αποδεκτές. - Καρπός μετανοίας επίσης, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας: ”πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ” είναι η προσπάθεια για να μην ξαναπέσουμε στην ίδια αμαρτία, αλλά αντιθέτως να πράττουμε τα αντίθετα έργα από αυτά της αμαρτίας. Δηλαδή εάν πρόκειται για σαρκικά αμαρτήματα, όπως πορνεία ή γαστριμαργία, τότε καρπός μετανοίας είναι η εγκράτεια που θα κάνουμε από εδώ και στο εξής. Εάν είμαστε υπερήφανοι, τότε καρπός μετανοίας δεν είναι απλά η μη εκδήλωση της υπερηφάνειας, αλλά η εκδήλωση και η έμπρακτη εφαρμογή της ταπεινοφροσύνης. Πρέπει δηλαδή να αρχίσουμε να φέρνουμε πλέον «καλούς» καρπούς. Είμαστε π.χ. πλεονέκτες και ζητάμε όλο και περισσότερα; Οι πράξεις μας στο να αρκούμαστε στα άκρως απαραίτητα, είναι που θα δείξει ότι όντως μετανιώσαμε για την πλεονεξία μας. - Είναι πολύ σημαντικό επίσης να μην ξεχνάμε ποτέ ότι αυτή η μεταστροφή μας και η ουσιαστική μετάνοιά μας θα έρθει με το έλεος του Θεού επάνω μας, όταν το επιζητούμε στην προσευχή μας και όταν ζούμε πλέον σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, το οποίο μας οδηγεί στη σωτηρία μας και όχι με το δικό μας θέλημα. Όταν αυτά συνδυαστούν με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος που δεχόμαστε με το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τότε το έλεος του Θεού έρχεται στη ζωή μας και ο εαυτός μας μετασχηματίζεται πλέον σε καινούργιο άνθρωπο. - Στην εξομολόγηση επίσης δεν καλύπτουμε τα αμαρτήματά μας με ωραία λόγια, για να τα κάνουμε να φαίνονται ελαφρύτερα, ούτε προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε αυτά που διαπράξαμε. Ας θυμόμαστε ότι οι λέξεις «αλλά», «επειδή», «εξαιτίας» κλπ είναι εύκολη παγίδα του πονηρού διαβόλου για να μας κάνει να αισθανθούμε λιγότερο αμαρτωλοί και ίσως (γιατί όχι;) να αποκρύψουμε κάποια αμαρτήματα. - Κατά την εξομολόγηση των αμαρτημάτων μας δεν μακρηγορούμε, αλλά αναφέρουμε το κάθε αμάρτημα με συντομία. Επίσης δεν χρειάζεται να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες που ενδέχεται να σκανδαλίσουν τον Πνευματικό μας, εκτός εάν αυτός μας το ζητήσει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα αποκρύψουμε την πραγματική κατάσταση της αμαρτίας. Στην αρχή βέβαια του πνευματικού μας αγώνα και μέχρι να μας γνωρίσει καλύτερα και ο Πνευματικός μας, θα χρειαστεί να αναλύουμε περισσότερο τα αμαρτήματα μας, προκειμένου να καταλάβουμε τις πραγματικές τους αιτίες, κατόπιν και της καθοδήγησής του Πνευματικού μας, ώστε να δεχόμαστε και τις κατάλληλες συμβουλές και κανόνες. Όπως όμως έχουμε ξαναπεί, η πνευματική καθοδήγηση κανονικά δεν αποτελεί το καθαυτό μέρος του Ιερού Μυστηρίου, αλλά συνηθίζεται πλέον να γίνεται ταυτόχρονα με την Εξομολόγηση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η επικοινωνία μας με τον Πνευματικό μας δεν είναι εφικτή σε συχνή βάση. - Στην Εξομολόγηση επίσης να θυμόμαστε ότι κατηγορούμε μόνο τον εαυτό μας και δεν δικαιολογούμαστε, επιρρίπτοντας ευθύνες σε άλλους, ούτε κατακρίνουμε άλλα άτομα που εμπλέκονται στη διάπραξη των αμαρτημάτων μας. Για τα αμαρτήματά μας είμαστε υπεύθυνοι 100% εμείς. Δε μας φταίει π.χ. ο γείτονάς μας τον οποίο κατακρίναμε, εφόσον η κατάκριση είναι αμάρτημα από μόνη της, επομένως δεν δικαιολογούμε το γιατί το κάναμε, περιγράφοντας π.χ. τον κακό χαρακτήρα του γείτονα.
Χαρακτηριστική είναι η ιστορία ενός εξομολογούμενου, όπου περιέγραφε στον Πνευματικό του τα αμαρτήματα του αδελφού του, ο οποίος εμπλεκόταν και στις δικές του αμαρτίες, αλλά χωρίς να δίνει έμφαση στις δικές του, παρά μόνο στου αδελφού του, σαν να ήθελε διαρκώς να απόδώσει την ευθύνη των δικών του πράξεων στον αδελφό του. Του λέει λοιπόν στο τέλος και ο Πνευματικός του: «πήγαινε να πεις στον αδελφό σου τώρα, για τον οποίο εξομολογήθηκες τα αμαρτήματά του, ότι μπορεί να κοινωνήσει αυτή την Κυριακή και όσο για σένα, έλα μια άλλη φορά να εξομολογηθείς…!!!» - Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι οφείλουμε να κάνουμε υπακοή στον Πνευματικό μας, στις συμβουλές και στον κανόνα που θα μας θέσει. «Κανόνα» εννοούμε κάποιες ενέργειες, πράξεις, ή περιορισμούς που μας θέτει ο Πνευματικός μας για να κάνουμε, οι οποίες μπορεί να σχετίζονται π.χ. με την προσευχή, με τη νηστεία, τη Θεία Κοινωνία (πότε επιτρέπεται να κοινωνήσουμε), ή π.χ. πράξεις και κινήσεις συγχώρησης με όσους αδικήσαμε.
Ιδιαίτερη εξαίρεση στην ανωτέρω υπακοή είναι στη σπάνια περίπτωση να τύχει ο Πνευματικός μας να σφάλει τόσο πολύ και να μας συμβουλέψει με δογματικά λάθος απόψεις ή αιρετικές κινήσεις. Επειδή όμως αυτό είναι μάλλον δύσκολο για να το δια- κρίνουμε, γι αυτό λένε οι Πατέρες, ότι αν και σε αυτή την περίπτωση εμείς κάνουμε υπακοή, ο Θεός που θα δει την υπακοή μας αυτή, θα την οδηγήσει προς το συμφέρον μας τελικά. - Αν τώρα τύχει, μετά και την Εξομολόγηση, κατά τον αγώνα μας για τη μη επανάληψη της αμαρτίας, να πέσουμε ξανά σε αυτήν, τότε πρέπει πάλι να σηκωθούμε και να μετανοήσουμε, να εξομολογηθούμε και να συνεχίσουμε ξανά τον αγώνα. Ο Θεός περιμένει από εμάς να αγωνιζόμαστε διαρκώς, μας θέλει να προσπαθούμε, έστω και λίγο, αλλά να προσπαθούμε και να θυμόμαστε, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, ότι οι δυσκο-λίες και ο σταυρός που επιτρέπει ο Θεός στη ζωή μας είναι τέτοιος που μπορούμε να τον αντέξουμε, ανάλογα με τις δυνάμεις μας. Επομένως να μην απελπιζόμαστε, αλλά να αγωνιζόμαστε με υπομονή και επιμονή. Και όπως λένε πάλι οι Πατέρες, αν πέφτουμε να σηκωνόμαστε το γρηγορότερο, αρκεί όταν θα κλείσουμε τα μάτια σε αυτή τη ζωή να είμαστε όρθιοι.
Μετανοημένοι λοιπόν, θα πηγαίνουμε ξανά στην Εξομολόγηση χωρίς ντροπή - διότι ντροπή είναι η διάπραξη της αμαρτίας και όχι η εξομολόγησή της και θα συνεχίζουμε πάλι τον αγώνα μας (αρκεί να μην ενεργούμε πονηρά, αμαρτάνοντας, με τον εφησυχασμό της εξομολόγησης μετά, διότι όπως πάλι λένε οι Πατέρες, ο Θεός μπορεί τότε να επιτρέψει το θάνατό μας). - Τέλος, όταν εξερχόμαστε από την Εξομολόγηση, ναι μεν τα αμαρτήματά μας έχουν διαγραφεί εφόσον εξομολογηθήκαμε σωστά, αλλά η μνήμη τους δε θα πρέπει να σβήσει παντελώς, διότι αυτό ενδέχεται να μας οδηγήσει πάλι στο ίδιο αμάρτημα. Φυσικά δεν είναι καλό να θυμόμαστε λεπτομέρειες της αμαρτίας, αλλά είναι καλό να θυμόμαστε γενικά τις αμαρτίες στις οποίες κινδυνεύουμε να ξαναπέσουμε αν δεν προσέξουμε.
Συχνότητα της Εξομολόγησης
Κανένας άνθρωπος δεν είναι αναμάρτητος και μέχρι να ζει στη ζωή αυτή θα αμαρτάνει, είτε με μικρά είτε με μεγάλα παραπτώματα. Επομένως η τακτική και συχνή προσέλευσή μας στο Ιερό Μυ-στήριο της Μετάνοιας και Εξομολόγησης επιβάλλεται για τον Χριστιανό που θέλει να αγωνίζεται πνευματικά για τη σωτηρία της ψυχής του. Διότι όπως κάνουμε μπάνιο συχνά στο σώμα μας, έτσι και η ψυχή μας που λερώνεται με τις αμαρτίες, θα πρέπει να καθαρίζεται συχνά.
Φυσικά η συχνότητα της Εξομολόγησης εξαρτάται και από τη διαθεσιμότητα του Πνευματικού μας Πατέρα, αλλά αυτό είναι ένα από τα κριτήρια της αρχικής επιλογής του Πνευματικού μας. Αν επιλέξουμε δηλαδή ένα Πνευματικό που είναι χιλιόμετρα μακριά μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε την αδυναμία της Εξομολόγησης σε τακτική βάση, με ό,τι αυτό σημαίνει για τη καθαρότητα και την υγεία της ψυχής μας, διότι εκτός των άλλων, όσο και να έχουμε μετανοήσει για τα αμαρτήματα μας, μόνο κάτω από πετραχήλι αυτά διαγράφονται. Και μάλιστα με την Εξομολόγηση, λαμβάνουμε και τη Χάρη του Θεού με την ευλογία του Πνευματικού μας, για να συνεχίσουμε τον πνευματικό μας αγώνα με περισσότερη δύναμη και αυτό πρέπει πάντα να το θυμόμαστε. Τη συχνότητα βέβαια μπορεί να την αντιληφθεί ο καθένας μας προσωπικά, αλλά εφόσον καθημερινά αμαρτάνουμε, θα μπορούσαμε γενικά να πούμε ότι εντός του μηνός είναι καλό να εξομολογούμαστε μία με δύο φορές τουλάχιστον, για να είναι ο αγώνας μας συνεχής, χωρίς διαλλείματα.
Η συνεχής Εξομολόγηση έχει θετικά πλεονεκτήματα στο Χριστιανό, για τους εξής λόγους: - Δεν προλαβαίνουν να ριζώσουν οι αμαρτίες και οι κακές συνήθειες μέσα μας, αφού συχνά αντιμαχόμαστε σε αυτές, διαγράφοντάς τις με την Εξομολόγηση. - Με την Εξομολόγηση εξετάζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια και προσοχή τον εαυτό μας συχνά πυκνά, ώστε να είμαστε έτοιμοι να αποκαλύψουμε τις αμαρτίες μας στον Πνευματικό μας. Αυτό μας οδηγεί σε έναν συχνό αυτοέλεγχο, τον οποίο χωρίς την Εξομολόγηση το πιο πιθανό είναι να μην τον κάναμε. Επίσης όταν περάσει ο χρόνος ασθενεί και η μνήμη και δεν μπορούμε να θυμηθούμε τα αμαρτήματά μας για να τα εξομολογηθούμε. - Ο εξομολογούμενος λαμβάνει τη Χάρη του Θεού με το Ιερό Μυστήριο, που σημαίνει ότι όποια αγαθά και καλά έργα πράξει στη συνέχεια θα είναι άξια μισθού, διότι έγιναν με τη Χάρη του Θεού.
Αντιθέτως ο Χριστιανός που διέπραξε π.χ. ένα θανάσιμο αμάρτημα κι έχει μείνει ανεξομολόγητος, με το βάρος της θανάσιμης αμαρτίας στην πλάτη του, στερείται της Χάρης του Θεού στη ζωή του, οπότε ο,τι καλό έργο να κάνει, ελεημοσύνη, νηστεία κλπ δεν γίνονται άξια μισθού και αιώνιας ζωής, εάν αποφεύγει την Εξομολόγηση. - Ο συχνά εξομολογούμενος αισθάνεται «έσο έτοιμος», είναι δηλαδή βέβαιος ότι εάν τον βρει ο ξαφνικός θάνατος, η ψυχή του θα είναι καθαρή από αμαρτίες, ενώ αντίθετα ο μη εξομολογούμενος έχει μεγάλη πιθανότητα να απολεστεί εντελώς με ένα ξαφνικό θάνατο. - Με την εξομολόγηση και τον καθαρισμό της ψυχής μας από τις αμαρτίες, μπορούμε ευκολότερα να λαμβάνουμε την ευλογία από τον Πνευματικό μας για να κοινωνάμε συχνά, να μετέχουμε δηλαδή στο Μέγα αυτό Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, που μας χαρίζει την Αιώνια ζωή, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας,: "ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον." (Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.54). - Τέλος η συχνή Εξομολόγηση αποτελεί εμπόδιο για τον άνθρωπο στο να διαπράξει την αμαρτία, διότι εάν ο Χριστιανός αισθάνεται ότι σύντομα θα επανέλθει στον Πνευματικό του πάλι για εξομολόγηση, θα προσέξει περισσότερο, διότι αισθάνεται ότι θα ελεγχθεί ξανά και σύντομα. Έτσι η συνείδησή του τον απoτρέπει περισσότερο από την επανάληψη των αμαρτιών. Για το θέμα αυτό ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακας μας λέει: “Την ψυχή που συνηθίζει να εξομολογείται, η σκέψη της εξομολογήσεως την συγκρατεί σαν χαλινάρι και δεν την αφήνει να αμαρτήσει. Αντιθέτως τις αμαρτίες που δεν σκέπτεται κανείς να τις εξομολογηθεί, συνεχώς σαν σε σκοτάδι τις διαπράττει άφοβα.” (Κλίμαξ, Λόγος 4ος, περί Υπακοής).